Leergang InEen NHG persoonsgerichte zorg

Veel huisartsen en praktijkondersteuners zijn enthousiast over gezamenlijke besluitvorming, merkten het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) en InEen, de koepel van de georganiseerde eerste lijn, na het publiceren van de handreiking Gezamenlijke besluitvorming. Maar in de praktijk blijkt er meer nodig dan een handreiking alleen. Ter ondersteuning ontwikkelden zij de leergang Professionele effectiviteit in persoonsgerichte zorg.

De in 2015 gepubliceerde handreiking Gezamenlijke besluitvorming is een praktische uitwerking van het model voor gedeelde besluitvorming dat InEen, NHG, Zuyd Hogeschool Heerlen, Universiteit Maastricht en het Zorginstituut Nederland gezamenlijk ontwikkelden. Het beschrijft vier fasen: voorbereiding van de patiënt op het consult, gezamenlijke besluitvorming over persoonlijke doelen, het maken van afspraken over de acties die hieruit volgen en evaluatie. “Dat vraagt een andere kijk op het consult van huisartsen en praktijkondersteuners, het is een andere manier van omgaan met patiënten”, benadrukt Mariska Smit, beleidsmedewerker bij InEen. De leergang Professionele effectiviteit in persoonsgerichte zorg helpt zorgverleners daarbij.

Blended learning

Er is gekozen voor ‘blended learning’: een combinatie van bijeenkomsten en eLearning (online module). De leergang start met een basisdeel van twee dagdelen. Hiervoor kunnen huisartsen en praktijkondersteuners als duo inschrijven. Persoonsgerichte zorg is namelijk iets wat je sámen doet. De nadruk ligt op het aanleren van een basishouding en het trainen van gespreksvaardigheden, vertelt Esther Kersbergen, die de leergang coördineert. Zij is werkzaam als verpleegkundige en wetenschappelijk medewerker NHG-scholing.

“We reiken theorie en technieken aan, maar het belangrijkste is dat er veel wordt geoefend. Tussen de twee bijeenkomsten in vragen we deelnemers om een consult op te nemen en het gesprek te evalueren. De opname en evaluatie nemen ze mee naar de tweede bijeenkomst. Die aanpak blijkt heel effectief. Veel zorgverleners denken namelijk dat zij de wensen van de patiënt al centraal stellen. Na het bekijken van de opname, komen ze vaak tot een andere conclusie.” Na de basistraining kunnen de deelnemers individueel inschrijven voor een vervolgtraining van twee dagdelen. Er is keuze uit De coachende professional en Persoonsgericht werken in de keten.

Levensveranderend

Een persoonsgerichte aanpak kan levensveranderend zijn voor mensen, merkte Esther Kersbergen in haar eigen praktijk. “Er kwam een meneer met diabetes bij me die zijn leven lang al goede adviezen had gekregen van tal van zorgverleners. En die adviezen volgde hij netjes op, zonder vragen te stellen. Ik vroeg hem wat hij zelf nu eigenlijk belangrijk vond. Dat betekende een omslag voor hem. Hij besloot dat hij meer voor zichzelf wilde opkomen, dat hij zelf de regie wilde nemen. Bepaalde adviezen volgde hij niet meer op, andere met veel meer toewijding en motivatie dan voorheen. Hij is bijvoorbeeld bij een wandelgroep gegaan en had een voortrekkersrol bij de organisatie van de lokale Diabetes Challenge. Het gaat heel goed met hem. ‘Soms hebben mensen het gevoel op een rotonde te zitten zonder te weten welke afslag ze moeten nemen’, zei hij tegen me. Door mijn vraag vond hij zijn afslag.”

Het model

Tijdens de leergang worden de vier fasen uit de handreiking gezamenlijk verkend. Tijdens de eerste fase, de voorbereiding van het consult, is transparantie belangrijk, stelt Kersbergen. “Je informeert de patiënt over het doel van het gesprek en nodigt hem uit om het zelf ook voor te bereiden. Wat verwacht de patiënt van zijn bezoek aan de huisarts of POH?” “Daar zijn goede tools voor”, vult Mariska Smit aan. “Zoals de website driegoedevragen.nl. Daar hebben we recent met het NHG en de Patiëntenfederatie Nederland een pilot mee gedaan.”

In de tweede fase worden samen met de patiënt doelen gesteld. Smit: “Dat kun je pas doen als je weet wat er speelt en wat de patiënt zelf belangrijk vindt. Daarvoor hanteren we oplossingsgerichte gesprekstechnieken. Als professional bereik je het meest wanneer je open vragen stelt, steeds even samenvat, terugkoppelt en goed doorvraagt. De videotraining laat zien in hoeverre deelnemers daarin slagen.”

De derde stap is het maken van zorgafspraken. De zorgverlener heeft in deze fase de taak om de mogelijke keuzes te schetsen. Kersbergen: “Er zijn verschillende wegen naar het realiseren van een doel. De patiënt moet zelf een route kunnen kiezen op basis van de informatie die hij van zijn zorgverleners krijgt.”

In de laatste fase worden de zorgafspraken geëvalueerd. Heeft de huisarts de beloofde doorverwijzing in orde gemaakt? Heeft de patiënt de stappen gezet die waren afgesproken? En zo niet, waar liep hij dan tegenaan? “Het is een cyclisch proces en fases kunnen ook naast elkaar of door elkaar lopen”, legt Smit uit.

Menukaart

“Als geheugensteuntje hebben we het consultmodel persoonsgerichte zorg uitgewerkt in een overzichtelijk A4-tje en naar alle zorgverleners verstuurd. Het moet er ook aantrekkelijk uitzien om er in de praktijk mee te gaan werken”, zegt Eikelenboom.

Van Bussel: “In het begin moest ik ook wennen aan deze nieuwe manier van consult voeren, dus was het fijn om een soort houvast te hebben tijdens die twintig minuten die ik met mijn patiënten heb. Het consultmodel ligt naast me op mijn bureau.”

Bij zorggroep DOH werd ook een menukaart persoonsgerichte zorg ontwikkeld voor de huisartsen en praktijkondersteuners. Zij kunnen op de menukaart in één oogopslag zien hoe alle elementen van persoonsgerichte zorg zijn ingedeeld. Onderdelen zijn de consultvoering, gebruik van het individueel zorgplan, en wat voor ondersteuning je patiënten kan bieden, van eHealth tot groepscursus. Sommige patiënten willen graag met zelfmetingen aan de slag thuis, bij andere patiënten zal je eerst kenmerken en voorkeuren in kaart moeten brengen.

Eikelenboom: “Met de menukaart die we hebben ontwikkeld laten we aan huisartsen en praktijkondersteuners zien dat maatwerk mogelijk is. Standaard komt een diabetespatiënt 4 keer per jaar op controle, maar voor een goed ingestelde diabetespatiënt is 2 keer per jaar voldoende. Kijk naar de zogeheten zorgzwaarte, vragen we collega’s. Je mag best afwijken van het protocol als dat nodig is, afhankelijk van de ziektelast en de wensen van een patiënt.”

Randvoorwaarden

Naast het consultmodel uit de handreiking komt in de leergang het Huis van Persoonsgerichte Zorg (zie afbeelding) aan bod. “Dat laat zien dat je op meerdere fronten aan de slag moet om persoonsgerichte zorg goed te implementeren. Naast het persoonsgericht inrichten van het consult, moet een aantal organisatorische randvoorwaarden worden ingevuld.”

“Onderdelen van het Huis van Persoonsgerichte Zorg – ZO!”

Vinkjes loslaten

Die brede aanpak hanteert Zorggroep RCH Midden-Brabant. “In het kader van persoonsgerichte zorg mogen we de vinkjes wat meer loslaten van de zorgverzekeraar”, vertelt Leonie Tromp, huisarts bij Horus Huisartsenzorg in Tilburg. “Als iemand niet wil stoppen met roken, dan laten we dat even zo en gaan we verder met iets waarop wel vooruitgang te boeken is.” Volgens praktijkondersteuner Anne-Marie Daniëls maakt dat haar werk een stuk leuker.

De patiënt écht centraal

Bij Horus Huisartsenzorg geven ze hun missie – de patiënt centraal stellen – concreet invulling. Tromp: “We vragen ons steeds af wat wij prettig zouden vinden als we patiënt zouden zijn. En dat vragen we ook aan onze patiënten. Tijdens het spreekuur, via enquêtes en via de ideeënbus in onze praktijk. Dat heeft er bijvoorbeeld toe geleid dat we nooit meer een bandje op hebben staan, dat het spreekuur al om half acht begint en dat er op elk moment van de dag een huisarts beschikbaar is voor een spreekuur of visite.” De stap naar persoonsgerichte zorg was voor hen dus een logische en wordt ook vanuit de zorggroep gestimuleerd. Die heeft een beleidsmedewerker aangesteld om de persoonsgerichte aanpak te borgen en verder te ontwikkelen. “We werden gevraagd om vanuit de zorggroep mee te denken over het ontwikkelen van de leergang”, vertelt Tromp. “Daarna hebben we zelf de basiscursus en de vervolgtraining over coaching gevolgd.”

Sindsdien vragen ze mensen bijvoorbeeld om het consult voor te bereiden. Een kort vragenlijstje helpt daarbij. “En als dat lijstje niet ingevuld meekomt, begin ik met de vraag wat zij willen bespreken”, vertelt Anne-Marie Daniëls. “Tijdens het consult volg ik de vuistregel die we tijdens de training meekregen: wees een oen en laat oma thuis. Oen staat voor open, eerlijk en nieuwsgierig. Oma voor oordelen, meningen en adviezen.” Patiënten reageren wisselend. Vooral voor patiënten die al jaren onder controle zijn, is het wennen dat zij een actievere rol kunnen innemen. Leonie Tromp: “We proberen hen uit te dagen, maar als iemand het echt niet wil, dan niet. Ook dat is persoonsgerichte zorg.”

Het persoonsgericht werken brengt je veel, vinden Tromp en Daniëls. “Je komt dichterbij mensen te staan en je ontdekt dat zij waardevolle informatie over zichzelf geven die helpt om de motivatie te vinden om dingen te veranderen.”

Brede aanpak

De handreiking en de training zijn onderdeel van een bredere aanpak van het NHG en InEen, vertelt Mariska Smit. “In ons project, dat gefinancierd is door het Zorginstituut, ontwikkelden we naast de leergang bijvoorbeeld twee kwaliteitsinstrumenten, een soort scans waarmee professionals en organisaties inzichtelijk kunnen maken waar ze staan als het gaat om persoonsgerichte zorg en welke vervolgstappen mogelijk zijn.” Daarnaast hebben de organisaties input geleverd voor een onderzoekscall van het Zorginstituut naar de effecten van persoonsgerichte zorg.

Meer informatie over de leergang Professionele effectiviteit in persoonsgerichte zorg.